Istotne informacje na temat Krwi
Krew jest najważniejszym składnikiem każdego żywego organizmu i stanowi około 7% masy ciała. Większość krwi pełnej (55% objętości) to osocze, czyli płynne środowisko – nośnik – dla elementów morfotycznych (upostaciowanych): krwinek czerwonych (erytrocyty i retikulocyty), krwinek białych (leukocyty) oraz płytek krwi.
Krwinki czerwone (erytrocyty) – najwidoczniejszymi elementami krwi są krwinki czerwone, czyli erytrocyty, które mają kształt spłaszczonego, wklęsłego krążka, aby przy nie zmienionej objętości kontaktować się z otoczeniem jak największą powierzchnią. W 1 [mm3] znajduje się średnio 5 400 000 erytrocytów u mężczyzn, 4 800 000 u kobiet, a u noworodka około 7 000 000. Ilość erytrocytów w organizmie człowieka może się zmieniać. Zależy to sposobu i miejsca, w którym człowiek żyje. Czas życia krwinek czerwonych wynosi około 120 dni. Rozpadają się w śledzionie i wątrobie (w tzw. układzie siateczkowo-śródbłonkowym). Główną rolą erytrocytów jest przenoszenie tlenu z płuc do tkanek, co zapewnia obecność hemoglobiny – czerwonego barwnika krwi. Hemoglobina składa się z białka – globiny – oraz z czterech cząsteczek hemu, w którym najważniejszy jest atom żelaza, wiążący się z cząsteczką tlenu, tworząc oksyhemoglobinę. Otoczka krwinek czerwonych równie ważne właściwości. Umieszczone są na niej polisacharydy (wielocukry) odpowiedzialne za rozróżnianie grup krwi. Takie cząsteczki polisacharydów nazywamy w tym przypadku aglutynogenami: A, B i 0. W zależności od tego, jaki aglutynogen występuje na otoczce, wyróżniamy grupę krwi A, B, 0
i AB (obecny zarówno aglutynogen A, jak i B). Najczęściej (41%) spotyka się grupę A. Grupę krwi 0 można przetaczać wszystkim biorcom (mówimy o takiej osobie, że jest uniwersalnym dawcą), natomiast osoba z grupą krwi AB może przyjąć krew dowolnej grupy (mówimy, że jest uniwersalnym biorcą). Oprócz układu antygenów A, B, 0 wyróżniamy wiele innych grup, spośród których najważniejszy jest podział na grupę Rh-dodatnią i Rh-ujemną.
Retikulocyty – to niedojrzała postać krwinki czerwonej, powstała z erytroblastu w procesie erytropoezy. Nie posiada jądra.
Z retikulocytu powstaje erytrocyt, dojrzała krwinka czerwona. Ilość retikulocytów we krwi pokazuje, z jaką szybkością szpik kostny produkuje nowe erytrocyty.
Krwinki białe (leukocyty) – krwinki białe, czyli leukocyty, krążą we krwi w ilości od 4 tys. do 10 tys. w 1 mililitrze. Jest to niejednorodna grupa obejmująca granulocyty, limfocyty i monocyty. Granulocyty dzielą się z kolei na: obojętnochłonne (jest ich najwięcej), kwasochłonne i zasadochłonne (to najmniej liczna grupa). Nazwa pochodzi od sposobu barwienia się tych komórek. Granulocyty obojętnochłonne (neutrofile) pożerają (fagocytują) i trawią niepożądanych intruzów (głównie bakterie). Granulocyty kwasochłonne (eozynofile) niszczą obce białka, ich liczba wzrasta znacznie w chorobach alergicznych i pasożytniczych. Granulocyty zasadochłonne (bazofile) wydzielają heparynę – czynnik powstrzymujący krzepnięcie krwi. Limfocyty to kolejna grupa białych krwinek. Pochodzą z różnych narządów (szpik, grasica, węzły chłonne, śledziona) i dzielą się na różne grupy. Zasadniczym podziałem jest ten na limfocyty T i B. Pierwsze odpowiadają za reakcje odpornościowe typu komórkowego. Limfocyty B odpowiedzialne są za tworzenie przeciwciał. Następną grupą białych ciałek są monocyty, które po przejściu z krwi do tkanek stają się makrofagami pożerającymi znaczną liczbę bakterii i martwych tkanek, wytwarzając ponadto interferon.
Płytki krwi – płytki krwi są fragmentami bardzo dużych komórek – megakariocytów, powstających w szpiku kostnym. Średnio w 1 [ml] krwi znajduje się 250 000 płytek. Ich czas życia wynosi 8-10 dni. Płytki krwi odgrywają bardzo dużą rolę w hamowaniu krwawienia (w hemostazie). Przyczepiają się w miejscu uszkodzenia naczynia i tworzą czop zatykający jak korek powstałą przerwę. Ponadto z płytek uwalniają się substancje kurczące krwawiące naczynia, co dodatkowo hamuje krwawienie.
Osocze – jest zasadniczym składnikiem krwi, stanowi medium, w którym zawieszone są elementy morfotyczne. Zawiera składniki organiczne i nieorganiczne (głównie jony sodowe, potasowe, chlorkowe i węglanowe). Składniki organiczne to: białka, składniki pozabiałkowe zawierające azot i go nie zawierające oraz lipidy osocza.
Składniki nieorganiczne – stałość elementów osocza (szczególnie nieorganicznych) jest kluczowa w prawidłowym funkcjonowaniu komórek. Wahania stężeń potasu i sodu odbijają się na pracy tych układów i mogą np. doprowadzić (w przypadku zwiększenia stężenia potasu) do zatrzymania akcji serca. Składniki nieorganiczne wraz z białkami osocza pełnią też zasadniczą rolę w utrzymaniu odpowiedniego odczynu (pH) osocza – równowagi kwasowo-zasadowej.
Białka – są najważniejszymi składnikami organicznymi krwi. Dzielą się na trzy frakcje: albuminy, globuliny, fibrynogen. Albuminy stanowią prawie 55% wszystkich białek. Są wytwarzane w wątrobie i ich główną funkcją jest wiązanie wody. Jeśli albumin zabraknie, to woda znika z łożyska krwionośnego np. do tkanek, tworząc obrzęki. Albuminy są też nośnikiem dla innych substancji, np. hormonów. Globuliny są bardzo niejednorodną grupą dzielącą się na alfa1, alfa2, beta i gamma-globuliny. Gamma-globuliny wytwarzane są w węzłach chłonnych i pełnią funkcje obronne. Można je bowiem utożsamić z przeciwciałami. Poza tym globuliny wiążą jony metali, stanowią nośnik dla innych substancji itp. Fibrynogen jest wytwarzany w wątrobie. Z fibrynogenu powstają cząsteczki fibryny, które tworzą sieć włókien składającą się na skrzep krwi.
Składniki pozabiałkowe – do organicznych składników pozabiałkowych osocza należą węglowodany (glukoza, kwas mlekowy), produkty metabolizmu białek (aminokwasy, amoniak, mocznik) i hemu. W osoczu rozpuszczony jest również kwas moczowy i kreatynina – zbędne produkty przemiany materii.
Lipidy osocza – ważną grupę składników organicznych osocza stanowią lipidy, do których należą: cholesterol, trójglicerydy, witaminy rozpuszczalne w tłuszczach – A, D, E i K – oraz wolne kwasy tłuszczowe, fosfolipidy, hormony steroidowe wydzielane przez korę nadnerczy, jądro i jajnik. Prawie wszystkie związane są z białkami, tworząc lipoproteiny, które przenoszą substancje lipidowe do komórek.